NEW YEAR SERMON

Kumthar 2009 chung ah
Phi 3:14, 15; Eph 4:22-24, Is 42:16

Bia hmaithi

Christmas a hung liam cun lungchungah kumthar nih ahung zulh colh than! Kum thar a thawhkehnak (its original) cu khua le ram zohhoih in aa lo cio lo. Jewish historian pa Josephus nih cun kumthar cu September le October thla hrawngah hin asi awk a si a ti.. Roman consul nih BC 150 hrawng January ni 1 hi kumthar ni in a canter. Hi ni ahhin vawlei cung pumpalung tamdeuh nih kan hman ve cio ve. Roman history kan zoh sicun, hi khuasik can, kumthar ni can ahhin Roman pawl cu zu he sa he, an rak i nuam i, ningcang lo in an can arak hman bik ni can si. Kanmah lautu zong, January 1 ni hi kumthar in kan hman ve i, hi kumthar hrawnghrang ahhin a khuakip ah"Khuvhna Kyia" (Lautu New Year Festival) puai tuah a si. A tu ahcun Lautu/ram chung lawng hmanh si lo in vawlei cungkhua cul in lautu mi kan umnak kip ah tuah a si cang. Lautu American pawl cu kan hnu zarh ahkhan an tuah cang. Cun Lautu Philipines pawl zong Pathian nih tluangte in lam akan hruai ahcun January 3rd ahhin tuah kan i timh ve. Hi puai hi nomhnak men lawng si lo in Pathian nih kumkhat chung lam a kan hruainak kha lawmhnak le kan thawhkehnak phunlam kilveng zohkhennak le upatpek nak zong a si.

Kum thar chung kan lut fatin te in, hmailei kan koltung( goal) zeidah si ti theih fiang set lo in kumthar voi zeizat, kumzeizat, kan rak hman cang, kan liamter cang cio hnga.. Kumthar hi a liamcia mi kan can hna chung i kan rak palhnak chungin fimnak ilaknak le thanchohnak caan in kan hman awk a si. Cun hnulei can hna zohthannak can zong in kan hman awk a si i, kan philh, hnawh dihnak ni can zong a si awk a si ve. Apostle Paul nih, "hnu lei thil kha philh i hmailei thil banh hi kaa zuam lengmang mi asi. Cu caah kawltung lei ah cun laksawng hmuh awkah khan ka tli" ( Phi 3:14,15) tiah a ti. Kumthar hi kan nun hlun hna vialte hnawh dih i, Kum tharchung ah timhtuahnak thar he kan thawkthan can zong asi bantuk in, kan vun kaltak cangmi kumhlun chung i Pathian a kan dawtnak,zohkhennak, le thluahchuah kan hmuhmi cungah lunglawmhnak bia kan chimnak caan zong in kan caan hmang cio hna u sih. Cu caah tutan, kan phan bal rih lo mi kum thar 2009, chungah hin thil pathum nunpi bu in lut hna u sih ti kan sawm hna.

Kawl tung he: [With setting the goal]

Nihin ah mitam pi cu hmailei caah timhtuahmi goal ngeiset lo le fiangset lo in asi tikpoah ah si ko seh tin a nungmi , a tlawnglengmi kan tam. Hi hi thanchohnak a dawnkhamtu hrampi pakhat a si ve. Hmailei caah goal ngei hi Krih fa kan nunnak a bia ngaingai mi le kan tlorh lengmangmi pakhat a si ve. Michael De Montaige nih a ti mi cu; [The soul that has no established aim losses itself], Fek te in Tinhmi ngei lo mi pa/nu/ nunnak cu amah te in a tlau. Cun Washington lving nih a ti ve mi cu: [Great minds have purposes, others have wishes], Mi cheukhat nih lungchung in duhnak, saduhthahnak an ngei i, Khua kaupi a ruahkho mi hna nih cun timhmi an ngei. Timhmi cu tuahduhnak lungthin men lawng si lo in, ka tuahhrim lai tiah lungchungah bia khiaknak he hmailei ah kal khi asi . Cun Bible thiang zongnih fiangte in akan cawnpiak ve mi cu [Where there is no vision people perish] "Pathian nih a hruai lomi miphun cu ningcang loin khua an sa. Pathian nawlbia a zulmi cu cu lunglawmmi an si" Pro 29:18. Cu caah zungzal a nungmi Pathian fa kan si bantuk in a nungmi ruahchannak kan ngei awk asi. Pathian nih hngalh hna seh tiah a kan duhpi mi zong a hngalh kho tu kan si awk asi. Cucu Pathian he ipehtlaihnak thawngin hngalh khawh asi. Krih fa nun cu hmai lei a kalmi nun a si bantuk in, hmailei a hmuhkho mi zumhnak le ruahchannak , timhmi target/goal tung kan ngei cio a herh. Cucu Pathian nih kan Bawipa Krih Jesuh thawngin cunglei nunnak i a kan kawh hi a si. (Phil 3:14b). Cun taksak lei in nunak pawcamnak ca i timhmi zong ngei a herh ve B. Th. kumkhatnak ka rak kai lio ah Notebook pakhat ka rak icawk ve. A khuh (cover) cungah ca aa tial mi te nihin tiang ka philh kho lo. " Goal keeps us Going" ti si. Cu nihcun khuaza a ka ruatter i, a hman ngai ka ti. Minung hi tinhnak kanngei mi te nihhin hmailei ah a kan kal ter ton. Ramkip ah kan phak cio mi zong hi timhnak kan rak ngeimi ruangah khan a si ko. Cucaahcun hi kum thar ahhin, ruahnak thar timhmi thar he a fek mi kawltung ngei cio hna u sih law, hmai lei ah vorhchih hna u sih.

Nunnak thar/Krih nun he, [With New life in Christ]

Tu kan chan cu, IT chan asi bantuk in a zei thil poah, thil thar, model thar, Brand new a hung chuak colh lengmang. Khulrang te in thil aa thlen chan a si. Everything is changing very fast in this age. A zeipoah thil thar cu duh cio, uar cio a si. i cawk cio a si. Sihmansehlaw, zumtu nang le kei caah cun hi vawlei cungthil thar hna nak in thlarau thil tu khi kan uar deuh awk le kan i cawk deuh awk asi. Nunnak ah a herhmi thil cu kan uar awk kan cawk awk a si ve ko. Asinain cunglei thil hi a biapi deuh in kan chiah awk si. Krih ah nunnak thar (IICor 5:17) a ngei rih lo mi nih nunnak thar kan icawk awk a si i, a ngeicia mi zong nih thawnter chinhnak caan siter hna u sih. Hi chan tiluang nihhin Pathian philh i vawlei cung thilri thar phunphun, model thar phunphun chungah a kan pil pi nak hnga lo, Krih ah nunnak thar kan ngeimi hi kan tharter, tthawnter zungzal ding hi abia pi ngaingai. Kan thinlung le kan ruahnak ah serthan mi kan si zungzal awk asi. (Eph 4:23).

Kan nih krihfa ca cun, kumthar ni thengmang lawng hi nithar si lo in, nifa te hi ni thar, kumthar cu a si ve ko.( Tahnak hla 3:23). Cucaah a tu caan ahhin Pathian ah kan nunnak kan izohthan (reflection)caan le kan man kan ikhiak thannak(re-evaluation)caan siseh law 2009 kumthar chungah Pathian caah a nun kho chinhchin tu si izuam hna u sih. Paul nih II Cor 4:16b " Kan mihring sinak cu duhsah te in zorchin lengmang hman seh law kan thlarua sinak cu ni khat hnu ni khat a thar chin lengmang" a ti bantuk in Pathian ah kan nuncu thar chinter lengmang hna u sih. Pathian nih kan nunnak pakhat cio ah pum in hngalhnak thar ngei peng hna seh ti a kan duh.


Pathian he [With sensing God's presence]

Cun nihin tiang Pathian nih a kan umpi bantuk in tu 2009 kum chung zong ah aa thlengbal lo mi (Heb 8:13) kan pathian nih a kan umpi ve rih lai ti hngalhnak he Kumthar chungah lut hna u sih ti sawm kanduh hna. Thil pakhatkhat maw harnak pakhatkhat maw kan tontik ah cu kantonmi harnak teinak ding caah kan cungah bomchanh awktlak mi thil, hniamnam si lo ah hawikom tha maw pakhatkhat kan ngei hna ahcun kan hnangam, kan ral tha deuh ton bantuk in Kan nunnih Pathian biatak tein aa bochan kho ve poah cu harnak zong kan tei khawh ton, kan tuar in kho deuh ve. Kan hna a ngam i, kan inuam. Pathian sin zong kan i pek kho deuh ve. Kan thawng deuh ve. Cucu Pathian a kan umpi peng, a ka bomtu a si ti kan zumhnak thawngin a si. Krihfa nun cu Zumhnun a si. A nungmi zumhnak kan ngei lo ahcun a phungmen Krihfa kan si tinak si. Zumhnak locun Pathian lung ton khawh a si lo ( Heb11:6). Cun zumhnak thawngin thiam coter kan si, kham kan si. PaThian nih um pi peng a kan duh.Cun a zeibantuk thil,harnak, ngeichiatnak, lunglawmhnak, kan ton zongah, a khuaika hmun le ram kan va phak zongah Pathian nih a kan um pi zungzal ti hi hngalh, zum zungzal hna seh ti zong hi a kan duh fawn. Isai. 42:16 chungah "A mit a cawmi ka mi cu, an kal bal lonak lam khan ka kalpi hna lai. Muinak cu ceunak ah ka canterpiak hna lai i an hmai i lam bingbo cu lam mil ah ka seh hna lai. Hi thil hi tlolh lo te in ka tuah hrimhrim hna lai." Cun Isa 46:4 chungah " Keimah cu nan Pathian ka si i nan tar i nan ttuak a par tiang kan zohkhenh hna lai. Keimah nih kan ser hna i kan zohkhen hna lai, kan bawmh hna lai i kan chuah hna lai."

Cu caah u le nau hna, hi kumthar chungah hin Pathian nih a kan umpi peng , Amah cu a ka hungphen cu a ka bomhchanh tu a si ti zum bu in hmailei kan kawltung lei ah kan kal hna sicun kan lam atluang lai i, nunnak ah changllanges hna zong hlawhtlinnak he teitu kan si ko lai. A sunparnak langhter tu kan si lai.

Pathian nih hi kumthar 2009 chungah nan cawlcanghnak kip ah in um pi hna sehlaw, AMAH he nunnak thar i hrawmh bu in, hlawhtlinnak he nan i timhmi Kawltung cio ah thluachuahnak he lam in hruai hram hna seh!

Van Cin Thang
Camp UTS, Dasmarinas, Cavite, Philippines

PS: PCCF Kumthar don zan (31 December 2008) ah a sermon mi a si.

***

Laimin Ttialning

LAIMIN TTIALNING

Min hi “Sinak/sining” (Identity) langhternak fawibik a si. Minung le miphun identity langhternak le humhak kilvennak hi a lam tampi a um. Tch., ah nunphung, holh le ca, min, puai le lam, hni le puan, tbt. Hi hna lak ah hin min isakning le ittialning hi a biapi bik hmanh a si tiah ka ruah. Zeicahtiah, min hi thil pakhat khat a sining kan theihnak, kan tthen khawhnak, kan hngalhkhawhnak hmasabik a si zungzal.

Laimi kan min ttialning hi hmuh le rel cangka in a fiang colh mi a si. Kan min fang kan hna nih a theih cangka in nu min le pa min zong a tliang colh, a fiang colh mi a si. Hlan in Lai min kan ttial tawnning le atu lio mi cheukhat nih min ittialning a tanglei ah hin ka hun langh ter. Tulio micheu nih ttialning hi “Ttial tawnlo ning” tiah a tlang ka pek i rel cio tuah u. Voikhat relnak in theih an har ngai. Tch. ah Zathangchung pa Chan Awi cu a phun he a min ttial tikah “Chanawi Zaathang” a si. “Chanawi” hi “Cha-nawi”, “Chan-awi” tiah zeideuh dah a min auhning awchuah a si ti theih a har. A donghnak ah “i” aa tel caah Mizo nu a si tiah ruah khawh a si fawn. Sihmanhsehlaw, hi min ngeitu hi “pa” bak a si fawn. Hi bantuk hin harnak le laklawhnak a um hi al awk a ttha lo. Hi bantuk hin Chumawi, Sangawi, Lalawi, Hrangawi, tbt. hna zong hi Laimin ah a fiang kho lo. Sihmanhsehlaw Chum Awi, Sang Awi, Lal Awi, Hrang Awi tiah ttial tawnning te hi a fiang pup ko i zeitluk in dah a tthat!!!

I. Minfang lawngin

Ttial tawn ning:

Pa: Chan Awi, Za Thawng Lian, Van Za Bawi Mang,

Nu: Ngun Zi, Ngun Ttha Iang, Sui Za Iang Hnem

Ttial tawn lo ning:

Pa: Chanawi, Zathawnglian, Vanzabawimang

Nu: Ngunzi, Nguntthaiang, Suizaianghnem

II. Bible min ilak tikah

Ttial tawn ning:

Pa: Solomon Chan Awi, Peter Za Thawng Lian, Job Van Za Bawi Mang

Nu: Elizabeth Ngun Zi, Esther Ngun Ttha Iang, Ruth Sui Za Iang Hnem

Ttial tawn lo ning:

Pa: Solomon Chanawi, Peter Zathawnglian, Job Vanzabawimang

Nu: Elizabeth Ngunzi, Esther Nguntthaiang, Ruth Suizaianghnem

III. Chngkhar/Phun min ilak tikah

Ttial tawn ning:

Pa: Chan Awi Zathang, Za Thawng Lian Hlawnceu, Van Za Bawi Mang Khenglawt

Nu: Ngun Zi Zathang, Ngun Ttha Iang Hlawnceu, Sui Za Iang Hnem Khenglawt

Ttial tawn lo ning:

Pa: Chanawi Zathang, Zathawnglian Hlawnceu, Vanzabawimang Khenglawt

Nu: Ngunzi Zathang, Nguntthaiang Hlawnceu, Suizaianghnem Khenglawt

IV. Bible min he Chungkhar min he ilak tikah

Ttial tawn ning:

Pa: Solomon Chan Awi Zathang, Peter Za Thawng Lian Hlawnceu, Job Van Za Bawi Mang Khenglawt

Nu: Elizabeth Ngun Zi Zathang, Esther Ngun Ttha Iang Hlawnceu, Ruth Sui Za Iang Hnem Khenglawt

Ttial tawn lo ning:

Pa: Solomon Chanawi Zathang, Peter Zathawnglian Hlawnceu, Job Vanzabawimang Khenglawt

Nu: Elizabeth Ngunzi Zathang, Esther Ngun Ttha Iang Hlawnceu, Ruth Sui Za Iang Hnem Khenglawt

V. Fa min in min ittial tikah

A hmanmi: Chan Awi pa, Za Thawng Lian pa, Ngun Zi nu, Sui Za Iang Hnem nu

A hmanlo mi: Chan Awi Pa, Za Thawng Lian Pa, Ngun Zi Nu, Sui Za Iang Hnem Nu.

Hika zon ah “Pa” le “Nu” hi cafang ngan in ttialding an si lo. Hi ti “P” le “N” a ngan in ttial ahcun “Chan Awi Pa” ningpi hin min a si tinak a si. Min fang hna hi cafang ngan in thawk a si i nu le pa sinak tu cu cafang hme in “pa”, “nu” tiah tial ding a si.

Cun fale dawtnak min in ittial tikah:

A hmanmi: Chanchan pa, Lianlian pa, Ukza pa, Thawngttha nu, Zizi nu, tbt.

A hmanlo mi: Chanchanpa, Lianlianpa, Ukzapa, Thawngtthanu, Zizinu, tbt.

Note:

1. Fale min in ittial hi zapi biaruahnak le zapi sin cattialnak ah hmanding a si lo. Kan min pum in ttialding a si. Atu le tu thlen ding zong a si lo.

2. Hawikom i auhnak Kawicung, Pahnin, Lianlian, Suite, Nawnku, tbt. zong zapi sin ca na thlah/ttial mi ah tel lo awk a si. Hman lo ding hrimhrim a si. Hitin kan hman ahcun zapi/group upat lo a si i hruh kan co fawn lai.

3. Ka kawi ttha, ka upa, ka nau pa, ka tu pa, ka tu nu, tbt. zong hman lo ding a si (zapi huap in “ka” can ah “kan” hman ttung lo ahcun).

Hi bantuk pawl hi cu mah le pumpak cio, mah le address (ID) cio ah ikuat tikah hman ding a si. Mah bantuk pumpak cakuat le i biakchonhnak ahcun minfak zong hman a ttha lem ve lo.

L Sui Kung Ling

2008

Philippines Ram Kong Theihttha Pawl

Luke Sui Kung Ling

Philippines ram cu South East Asia ram pakhat a si ve. Atu lio ah Asia ramrum bik hna cazin ah 12 nak a si. Tikulh 7200 fonh ram a si i 460 cu tungvangpalh meng 1 a kau mi tikulh fate te an si. Tikulh 11, a kauh tungvangpalh meng 1,000 a si mi hna cu Luzon, Mindanao, Samar, Negros, Palawan, Panay, Mindoro, Leyte, Cebu, Bohol, le Masbate an si. Ram pumpi a kauh cu tungvangpalh meng 115,831 hrawng a si. Manila cu an khualipi a si.

Kum 1990 milu rel cazin ah rampum pi minung 60,703,206 an si. Kum 2001 ah 82,841,518, an si i an vawlei meng 1 square ah minung 715 buaktlak an si. Ram pumpi minung 83% cu Roman Catholics, 5% Muslims, 9% Protestants Khrihfa zapi fonh an si. Mirang holh le anmah Filipin holh Tagalog hi an official language a si. 55% hrawng nih Filipino holh an holh. Holh phun 80 hrawng ram pumpi tikulh 7200 ah an holh.

Philippines ram kong ka ti nain an khualipi (Metro-Manila) kong deuh tu a si i a tawikhawh chungin ka ttial. Manila khuapi cu vawlei cung khuangan 10 lak ah aa tel ve mi a si. Atu ah minung nuai 15 an um. Kawlram khualipi he tahchunh ahcun aa thlau tuk. Manila ah innlo le lam, a tthatnakbik cu Makati city a si i Singapore i Rafles place an timi hmun nak in a ropui deuh. Cuika hmun i a ummi International Baptist Church ah Filipin ram Kawlmi Hawikomhnak, (Philippine Myanmar Christian Fellowship) zong thlakhat voikhat zanlei 2:00 PM ah kan i pum.

Pehtlaihnak lei (Public Communication)

Vanlawng dinhnak: International Airport hmunthum ah a um: Manila, Cebu le Mindanao ah. Rili kulh ram an si bantuk in tilawng in ramdang he pehtlaihnak, cun ngatlaih rian hna hi an rian biapi ngai a si. Manila International Airport hi vawlei cung ramkip in vanlawng an ttumnak a si ve. Suimilam minit 7 dan ah vanlawng pakhat lengmang a kai i a ttum peng ve mi hmun a si.

Lam: Khuachung lam hi concrete thletmi lam lawngte a si ko. Lam kaupi pi an tam i a nuam ngai. Khuachung tlanglawng lam (MRT le LRT) hna cu cungcawi lam in an tuah. Vawlei tang a luhnak zong a um. Kawlram ahcun hi bantuk lam hi furlong pakhat hmanh a um rih lo. Lam aa tonnak i overpass (khung-kyaw-ttatta) khi a si lo. Lamhla kalnak (Express Way) pawl lamthluan zulh ah electric thir meitung pipi an bunh mi hna cu a fektuk lai tiah lung an si ngai. A sangpipi an si hna.

Mi zapi cit motor: Lamhla he khuachung he a tli mi zapi cit motor (bus) a tam ngai. Bus nganpi pawl cu thlikik (Air-conditioned) aa tel dih ngawt. Anmah ram ser Jeep motor hme pawl tam ngai an hman. Bus man (fare) pek tikah ticket an kan pek i lamlak chek tikah cu ticket cu hmuhsak an si. Bus a kalkal lampi ah na duhnak hmun poah in dirter i kai khawh le ttumkhawh a si. Kawlram bantuk in bus dirnak hmun theng ah hngah le ttum a si lem lo. Bus nganpi pawl ah ticket tangka khawltu le ticket petu minung pakhat lawng a um. Bus hme pawl ahcun phaisa khawltu (spear?) a um lo. Amawngtu nih phaisa a kholh chih ko. Taxi hi a ngandeuh mi minung 10 tlum pawl le a hmedeuh pawl 3,4 tlum an um. Taxi hmedeuh pawl cu meter system in a man pek a si. Hi lengah motor cycle le Tri-cycle (motor cycle kethum pawl) le ke in zahmi cycle pawl zong an hman rih.

Internet: Nihin vawlei cung minung kan caah a biapibik mi cu Information Technology a si. Cucu Internet service in hman a si. Internet zohnak (internet café) tampi a um. Computer a ngeimi poah nih an inn ah internet service an lak cio ko. Internet a zohthiam mi poah nih zohkhawh a si. Vawlei pi he pehtlaihnak cu Email in siseh, chatroom in siseh zalong te in an hman cio ko. Email timi cu computer Internet in cakuatnak a si i kuat le cangka kuatmi pa/nu nih a rak hmuhcolh mi a si. Chatroom timi cu Internet in biaruahnak a si i ramdang um hawikom pawl he muihmuh buin ca in bia i ruah a si. Bia i chonhkhawh zong a si. Cuticun computer a ngeimi poah nih an inn chungin vawlei cung hawikom he pehtlaihkhawh a si caah a ttha hrimhrim ko.

Telephone: Telephone hi aa cawk kho mi poah nih ngeih a si. Inn phone le cell phone (iken mi phone hmete) an um i cell phone hi an hman bik mi a si. Cell phone hi zapi nih ngeih cio mi a si caah telephone chonhnak hmun (phone booth) pawl a um lo. Mi inn i phone zong va hman a um lo. Cucaah Filipin ram i sianginn a kaimi vialte zong nih cell phone cu i cawk hrimhrim a hau mi a si. Atu hika um Laimi nih kan hmanbik mi pawl cu anmah phaisa Pesos 3000 man hrawng a si. US$ 60 hrawng a si. Mah kan cell phone te cun ca in kan i kua, chonh cu phaisa a dih deuh caah. Ramdang phone kan ngaih, kan chonh hna. Ca in ikuat khawh zong a si.

Electric mei: Electric mei a ttha ngai. An ramchung lamhla khuapi tiang Suimilam 24 chung mei an pekkhawh hna an ti. Mei an ngeih caah suimilam 24 chung hun mi dawr pawl (Eg. 7 Eleven, MacDonal, Jolibee, KFC) hmunkip ah a um. Electric mei in seh vialte ah siseh, computer, internet, rawlchuan tikhinnak tiang hman a si caah Rangoon bantuk in thing le meihol in rawl chuan a um lo. Minung khuasaknak ah a biapibik mi Ti, Mei le Lam (Pehtlaihnak) hna a tthat caah an ram um a nuam hrimhrim ko. Minung pumpak cio i an izuamnak cungah an tthanchonak cu aa hngat ko tikhawh a si.

Company ngan pipi

Ramdang mirum he ttuantti in company nganpi pi le dawr nganpi pi SM (Shoe Mart) le Robinsons, International bank le Hotel hna tampi a um. SM le Robinsons dawr inn hna a dirnak a kauh cu pumpalulh chuihnak cerhtual pa 2 fonh kau tluk an ngan hna. Dot 4,5 inn nganpi pi an si hna. A chung ah dawr phun le thil phun a tling. Eidin dawr phunkip, baisakup zung, lentecelhnak, hlasaknak (stage show), tbt. Kawlram i lamthluan innkip ah thil an dawr cio bantuk khi a um lem lo. Cu SM le Robinsons ahcun thil a tlin caah thil cawtu nih hmundang kal hau lo in cu hmun pawl ahcun cawk a si ko. Hiti ramdang bawmhnak he thil nganpi pi an ram ah a um caah rammi tampi rianttuan awk an ngei. An rammi kha rrianttuantu ah tampi an hman hna caah. Fiannak caah pakhat chimning law: Korea nih Manila khuapi ah Khrihfa mission rian tampi an ttuan i tutlai lawng Korea mi nih an tlaih i Filipin mi tampi an hman hna caah rian tampi cu mission rianttuannak nihcun a pek hna. Ramdang he pehtlaih cu a ttha hrimhrim ko.

Ramdang ah rianttuan an tam

An cozah nih ramdang kalnak hi a onh hna pin ah thazaang a pek hna caah ramdang ah tangka kawl in rian a ttuanmi an tam. Cozah nih tthate in a theihhngalhpi hna i an kalnak zong a fawi, tlam a tling. Cozah sin ah tax hmante in an pek ve caah an cozah nih phaisa tampi a hmuh ve. Ramdang ah rianttuan a kal mi pawl ah hin pa nak in nu an tam deuh an ti. Mi tambik nih an va ttuanbik mi rian cu entertainment rian a si an ti. An nu pawl hi atu lio vawlei cungah an duh ngaimi lam (chanthar lam kan ti lai cu!) le hla an thiam. Cun mi chonhbiak zong an thiam. Hiti zapi tlawnlen ning zoh ah hin nu hi pa nakin an lar deuh. An ramhum (president) nu a si caah a si hnga maw dek! Leng ka chuah hnihkhat i tlanglawng, bus cungah pa nih nu tthutnak ttha deuhmi an kianh hna khi ka hmuh ttheu.

An nuncanning

An minung hi kanmah Laimi muisam an keng. Colony chan ah Spain ukmi an si. Cucaah an biakinn, cozah inn, lam an serning, pungsan an suai ning hna hi Spain pawl tuahning in nihin tiang kan kal ko rih tiah kan cacawn hawi le Filipin mi nih an ti. Nihin ahcun America nih sipuazi le zatlang nun (social life) lei ah tampi a khuh (influence) cang hna. Filipin mi lakah America rammi sinak he Filipin rammi sinak he a pahnih in a ngeimi an tam ngai. Nu he pa he tawhrolh sau he tawi i hruk cio a si. Nungak tampi cu an hnukhram an ttang le an phei (an karkalak lang dengdeng in) lang dingin angki le skirt an i hruk. Pa tu cu kanmah lei he kan ikhat ko. Pa hni (lungzi) tu a um lo.

Biaknak lei

A cung i ka chim cang bang Filipin cu Khrihfa ram a si. Ka khuaruahhar a harmi pakhat cu Catholic Church nih hin Khrihfa ah an i ruat lo i Protestant Churches pawl zong nih Catholic cu Khrihfa ah an ruat hna lo. Cucu Singapore zongah a si ve. Singapore ka um lio (1999) ah ka computer a ka remhpiaktu tlangval no pa 2 pahnih cu “Nan biaknak zeidah a si” tiah ka hal hna. Catholic kan si tiah an ka leh. “Awh, Khrihfa nan si ve cuta! Kan ikhat, kan umnak Khrihfabu (denomination) lawng kan i dang” ka ti hna tikah an duh lo. “I am not a Christian, I belong Catholic” an ti veve. Filipin zong ah B. Th. le M. Div. a kai lio mi kan umtti hawi ka hal hna i Catholic cu Khrihfa an si lo an ti ko. Zeicadah mah ticun nan ti, anmah pei Khrihfa hrampi cu an si cu ka ti hna tikah “Anmah nih pei Khrihfa kan si lo an ti cu!” tiah an ka leh. Zeitindah hi zumh/ruahnak tiang hi a chuahning a si hnga ti hi ka khuaruah a har ngaimi a si. Hmailei ahcun Roman Catholic hi biaknak (religion) pakhat in a dir te men lai. Atu i Protestant Khrihfa vialte tu hi Khrihfa biaknak (Christianity) ah hmunh teding in thil a kal hnik ko. Zeicahtiah vawlei cung Catholic an tamnak le an tthawnnak bik ram pakhat a si ve mi ah hi ruahnak le hmuhning a um cang caah duhsahte in a karh ko lai ti ka zumh.

Catholic chungah hin phuhnih in an um ve an ti. Phukhat cu Protestant Khrihfa pawl he kan pomning le kan kalning kan i khat ngai ko an ti. Sinain phukhat hna cu zumhnak pial ah an ruah ve hna. Cu hna phu nihcun kum fatin vailamtahnak an tuah peng. Kan hawile mithmuh in a va zohmi zong an um. Zumhnak ah a sangmi pawl nih Bawipa Jesuh Khrih nun tlingte in an zulh caah vailam ah an i tah ngamnak cu a si. Cu bantuk in aa pe mi hna cu chun lai nilin lak ah vailam cu an put i a hmun an phak tikah an thlai taktak hna, thir an khenh taktak hna. An thi he an hnai he. Can zeimawzat hnu lawngah an tthumh tthan hna. Sibawi le sazamate zong ready in chiah an si. A cheu cu sizung ah an tlikpi zokzok hna an ti.

Cacawnnak lei

Democracy ram an si caah zalongte in um a si i a nuam ngai. Sianginn nih an ngeih cio mi Luhnak camipuai awn ahcun le phaisa ngeih ahcun zei sianginn poah ah mah duhmi cawn awk a um i cawnkhawh zong a si. Vawlei cung mitambik nih hmanmi Mirang holh (English) hmannak le holhnak ram a si caah Filipin ram i cacawn cu kan Laimi caah a hlawk ko tiah ka ruah. Khuachung khualak kan i chawh tikah kan duhmi Mirang holh in hal le ipehtlaih khawh a si. Ramdang he zohkep tikah cacawn man le nunman zong a fawideuh ngai. Tahchunhnak a tlangpi in chimning law Singapore le Hong Kong i kumkhat kainak ding phaisa cu Filipin ah kumthum kaikhawhnak a si, America i kumkhat cacawnnak cu kum 4½ kainak he aa tluk. Vawlei lei (Secular) he religious (biaknak lei) he kaikhawh a si. Atu lio ah Philippine ram i Laimi fimnak ca a cawngmi minung 100 hrawng kan si lai tiah ka ruahdamh. Biaknak lei sianginn deuh ah kai a si i secular a kaimi an tlawm ngai rih. Secular course ah Ph. D., M. Sc., Nursing le computer a kaimi hna pikpak in an um. Biaknak lei zong Ph. D., D. Miss., D. Min., M. Th., M. Div., M. A., B. Th. hna kai a si.

Kan nau le tampi fimnak cawng kho hna sehlaw ti saduh kan that tawn. Ramdang (rianttuannak ram) a phan mi unau vialte nih kan nau le cathiam le ca a duhmi poah bomhnak um cio sehlaw fimcawnnak lei ah thazaang ipe bik usih law ti zong ka saduhthah a si. Zeicahtiah, sociologist mifim Marx Weber nih “Fimcawnnak (cacawnnak) hi miphun tthanchonak lam nganbik a si” a timi bia hi nihin kan miphun caah a tthabik, a hmanbik ko tiah ka ruah.

Note: Thlizil Magazine 2006 ca ah ttialmi capar a si.

HIKA zong ah relkhawh a si.

***

Siangpaore Khua Kong Theihttha Tete

Revd Van Bik

Laimipa pakhat nih, `Singapore ah kumhnih ka um cang i ka khuaruah a har mi cu; facang cinnak leikuang pakhat hmanh ka hmu lo, satil zuatnak le thingthei dum zong ka hmu lo; a si nain facang eicawklo, sa phuntling le epal (apple) chawdawr khat inan ngeih peng hi, khoika ah dah an va lak tawn hnga? a ti. Cu lawng hmanh a si lai lo, vawleicung ram thangcho pakhat a si ve mi Singapore kong theihtlak thil tampi a um rih ko lai i, a tawinak tu in kan vun zoh tuah lai.

A min `Singapore’ hi `Singa pura’ timi Malay holh in lak mi a si i, a sullam cu `chiandeih khuapi, Lion City’ ti nak a si. Khua an tlak ka ah chiandeih he aa lo ngaimi saram khuaruah har phunkhat an hmuh i, hi min an phuahnak a si, an ti. Singapore cu khuapi pakhat a si i, ram pakhat zong a si chih. Tikulh ram a si i, a tung 42 kilometer, a vang 23 km, a kauh 647 sqkm a si. Kum 1819 ah Mirang cozah nih an lak i, tilawng chawlehnak hmunpi ah an ser. 1965 August ni 9 (National Day) ah Malaysia ram in an i thhen i, mah te i uknak an lak.

Singapore cu miphun (mipem) tampi i cawh in khua a sa mi an si. Tuluk miphun hi a tam bik (77%) an si . Malay miphun 14%, Indian miphun 7% le a dangdang 1% an si. Minung million 4 an um. Mirang holh hi sianginn ah cawn hrimhrim ding, a dang Tuluk (Mandarin), Malay le Tamil (Kala) ca pawl hi pakhatkhat cawn chih hrimhrim ding in an tuah. Biaknak lei ah cun, Tuluk Buddhist (Taoism) a bia mi 54%, Islam 15%, Krifa 13% le Hindus 3% an si.

Khuacan pahnih an ngei nain a kumtluan in ruah a sur; November in January tiang ruah tambik can a si., Rili cung meter 15 sannak ah an um. Tlang sang an ngei lo, Bukit Timah tlangbo (163 meters) hi a sang bik mi a si. Sungei seletar, Singapore tiva, Gallang tiva le a dang tidil pawl an ngei. Tikulh hmete 10 hrawng an ngei.

Vawlei chungchuak thilri (sui, ngun, thir, zinan, etc.,) an ngei lo. `A minung hi vawlei chungchuak thilri kan si’ an ti.Tilawng nganpipi i dinhnak rili ti tha an ngei caah nichuahlei ram le nitlaklei ram pawl thilri i thlennak i cawknak hmunpi (puaizung) a si. Vawlei cung tilawng dinhnak vialte lak ah rian a thuanbik a pahnihnak (the second busiest port) a si. Tilawng ser le a remh ah an fel, an thiam, rian an i zuam caah ram tampi nih an zumh hna i, an tangka hmuhnak lampi pakhat a si. Ramdang thilchuak tampi an cawk i, an ram ah an ser thhan hnu ah thilphunthha in an zuar thhan. Electronic thilri, computer thilri, seh thilri phuntling an chuah. Zinan thilri pawl chumhthhannak hi biatak tein an thuan mi a si ve.

Eidin tirawl, anhringso, thingthei le sa vialte hi ramdang ah an cah mi lawngte a si. Indonesia, Malaysia, Thailand le Japan ram pawl hi eidin an cawknak bik an si. Kawlram facang a thaw deuh pawl zong tampi a phan ve. Anmah tein tihangdum an tuah mi tlawmpal cu, Hydroponics farm (vawlei ah cinlo in ti cungah cin mi) pawl an si.

Din awk thha tiva an tlawm caah Malaysia ram ah tiva pahnih an cawk i, pipe nganpi in an ram ah rili cung in an kuat. `Ti a ra lo, mei aa rawk’ ti a um lo. Malaysia pawl nih `ti kan in phiat hna lai’ tiin an thhihphaih can belte ah hin cun awlawk chawng in an um ve tawn.

Khualleng (tourism)hi an phaisa hmuhnak lam thha bik pakhat a si ve. Kumkhat ah ramdang mileng million 6 hrawng an ngei peng. An ram ah khual ngam ding le um duhnak lam tampi an kawl, an tuah. Vawlei cung ram vialte lak ah a thianghlim bik ram ah thim mi a si. Lam ah hnawm hlawnh sual ahcun dollar 500 dan a tat mi pawl an si. Khual riahnak hotel thhathha 101 an ngei. An vanlawngthumnak (airport) cu vawlei cung ah a thha bik (the best airport in the world) le rian a teibik mi tiah kum 11 chung (1988 in) thimmi a si. Singapore ah khuachung tlanglawng (Mass Rapid Transit) station 48 a um i, kilometer 83 a sau. Mizapi hman bik mi zong a si.

Ramdangmi le a ramchungmi nih an len bik nak hmundawh minthang ngai pakhat cu Sentosa tikulh a si i, 3.5 sqkm a kau. Kumkhat ah minung 3.3 million mileng a ngeih hna. Meter 37 a sang mi chiandeih lempi (merlion), tisawr-hlasakternak (musical fountain), titang vawlei (under-water world) chung luhnak le thingkeppar dum pawl hi zohtlak an si hna.

Singapore khua chung ah tangka Bank 145 a um i a ngan bik cu DBSBank a si. DBS nih Singapore ah bank hmete (branches) 168 a ngeih. Singapore Dollar 1 cu, U S dollar .65, Malaysia Ringit 2.30, India Rupee 26, Thailand Baht 24, Kawlram Kyats 205 he aa tluk. A rammi pakhat (nutar/patar hmanh) nih a tlawmbik ah nazi pakhat ah dollar 5 an hlawh.

University nganpi pahnih le Polytechnic sianginn 4 an ngei. Fimthiamnak lei ah an sang i Mirang (British system) kal ning an uar ngai. Degree he aa tlak in thiamnak an ngei. Ca an i zuam i rian aa zuam ngai mi an si. Phaisa kawl an thiam i, mi khir ngai pawl cu an si. 1998 kum cazin ah vawlei cung sipuazi zalenbik (economic freedom) pakhatnak, vawleicung sipuazi thuanthiamnak (Global competitiveness) ah pakhatnak, dingten biaceihnak (Justice system) ah pakhatnak, le Asia ram chungah nawhthuh (level of corruption) a ei lo bik ah pakhatnak an si.

An puai minthang deuh pawl cu; 1) Tuluk kumthar (Lunar New Year), February thla chung ah an tuah i, zarhkhat deng a rau. Hongbao an ti mi cabawmsen chungah phaisa (laksawng) khumh i hawikom a si lo ah nupi pasal a ngei rih lo mi hna thhenh can a si. Boss thha pawl nih an rianthuantu (workers) pawl laksawng an pek thheu can zong a si. Rian a thuan mi pawl i dinhcan a si caah Singapore a um mi Kawlram Krifabu pawl thlarau thazang i lak bik can (crusade, camping, Bible study) ah hman a si tawn. 2) Hari Raya Puasa (Malay, Islam biaknak) puai zong February thla chungah tuah a si ve. 3) Deepavali (Kala, Hindu biaknak) puai cu November thla ah tuah mi a si. 4) Christmas puai hi an rampi puai le an phaisa hmuh nak lamthha pakhat ah an ruah. November thla in January thla tiang Christmas tamhnak le Christmas hla in an rampi an khah ter. Company le chawdawr pawl nih phaisa million dih in thamhnak (decoration) an i zuam cio i, cozah lei bawinganngan (Vunci, ministers) pawl nih hunnak an tuah piak hna. Tourist tambik an rat can le phaisa an ram ah a luh bik can a si. Orchard road hi chawdawrngan a tambik nak le Christmas decoration aa dawhbik nak hmun a si.

Democracy ram a si bantuk in zalawnnak a tam. An ram caah pa kum 18 cung paoh ralkap rian (National Service) a tlawmbik kumhnih an thuan cio. An cozah chung ah a thhawngbik mi party cu Peoples Action Party (PAP) an si i, an ram a sertu bik Mr Lee Kuan Yew le a tu Prime Minister Mr Goh Chok Tong pawl hi an si. An ram minung pakhat nih buahtlak in thil an chuah mi (Par Capita Product) cu US$ 28565 a si. Buaktlak in minung 2 telephone 1, minung 2.6 ah T.V pakhat an ngei tinak a si. Tadinca phun riat an ngei i, TV le radio chuahnak hmun 8 an ngei.

Ramdangmi tampi, Employment Pass in 80,000 le Work Permit in 450,000 rian an thuan ter hna (1998 cazin). Sin-um (domestic helps) a thuan mi 100,000 leng an si. Ramdangmi a leng ah a um i rian a thuan mi (illegal workers le overstayers) tampi an ngei hna i, 1998 kum thlaruk chung hmanh ah 9449 an tlaih hna i, an ram ah an kuat hna. Alengah a ummi ramdangmi (pa) an tlaih hnuhnu cun a tlawmbik veihnih fungtuk le thawngthlak a hmang mi pawl an si.

Krifa rianthuannak lei ah kan zoh ahcun a thhawng ngai mi ram an si. Singapore khua chungah Biakinn 440 a um. Krifa rianthuannak bu (para organisations) 300 tluk an um. Bible sianginn 16 a um. Krifa bukip i komh in rianthuan thi nak tampi an ngei. Ramdang ah siangbawi (missionary) tampi an thlah. An mino pawl Pathian lei ah an i biatak ngai i zohchunh awk tlak ngai an si. `Cell group kan ngeih mi hi krifabu kan karhnak bik a si’ an ti. Faith Community Baptist Church (member 10,000) le City Harvest Church (member 8,000) hi local church pawl lak ah a ngan bik an si.

Singapore ah a um mi Kawlram mi kong lei vun kal cang u si law; Singapore ah Kawlram mi thawng sawmli hlei kan um tiah ruah a si. Hi lak ah hin Krifa thawngli tluk kan um ti a si. Hi vialte Krifa zohkhenhtu ding ah cantling (fulltime) pastor pakhat hmanh thiahmi an um rih lo. Singapore ah Bible sianginn a kai mi siangngakchia le kulirian a thuan ve mi pawl nih a lang in an zohkhenh hna.

Kum 1996 hlan tiang cu Kawlram Krifa tamdeuh cu Singapore Burmese Christian Fellowship, Thomson Road ah rak i pumh cio a si. Holh i khah lo ruang ah le minung tamdeuh ruang ah mah holh in pumhnak le pumhnak (ministry) dangdang hna thawk a rak si. Pathian lamhruainak le Singapore Krifabu hna thanhpinak thawngin a tu ahcun Kawlram krifa hawikomnak hmun 10 nak tam a um cang. Cu hna cu:

-Singapore Burmese Christian Fellowship, 45 Thomson Road
-Chin Christian Fellowship, Singapore, 7 Mount Sophia
-Singapore Kachin Christian Fellowship, 27 Lorong Melayu
-Grace Baptist Church Myanmar Service, 17 Mattar Road
-Myanmar Vineyard, 27 Lorong Melayu
-Lai Christian Fellowship, Singapore, 7 Mount Sophia
-Myanmar Anglican Family Service, 6C Mount Sophia
-Elim Myanmar Charismatic Fellowship, 1079 Serangoon Road
-Falam Christian Fellowship, Singapore, 13 Francis Thomas Drive
-Zomi Inkuan, Singapore, 52 Aljunied Road
-Myanmar Pentecostal Christian Fellowship, 137 Braddell Road
-Singapore Karen Baptist Christian Fellowship, 1 Orchard Road
-Myanmar Service, Church of Singapore, 145 Marine Parade Road
-Mizo Christian Fellowship, Singapore, 86 Bedok Road, le
-Myanmar Service, China Town, an si.

Pathian nih Singapore ah Laimi a kan kuat ve hi sullam tampi a ngei. Cawnding tampi a um i, i ralrinding zong tampi a um. I lak ding tampi lak ah hrial ding tampi zong a um ve. Mihrut caah cun thlarau lei tlaunak le pumsa rawknak a si kho i, lung a fim mi nih cun lei thluachuah van thluachuah an hmuhnak hmun a si ko lai. Hna a ngei mi nih cun theih ko hna seh (Biathlam 2:11).

Ref.:
Singapore Year Book, 1999
Asia Weeks, 1999
Singapore Church Directory, 1998-99
Van Bik’s M. Th Thesis (1998-1999)

Note: Mah ca hi Lai Christian Fellowship (LCF), Singapore Kum 3 Tlinnak Magazine (1999) ah a rak ttialmi a si.

HIKA zong ah hin relkhawh a si.
***

LAICA KONG AH KAN RUAH AWK PAHRA

Nihin tiang Laica in chuahmi cauk, magazine le a dangdang cattial pawl ka rel mi chungin Laica kongah kan palhnak le kan thiam lo mi tiah ka hmuh/ruah mi an um len. Laica a thiam mi le ca zong a ttial tuk mi ka si lo. Laica cawnnak le Seminar hna zong ka kai bal lo. Laica ttialning, fonhning le tthenning hna zong ka thiam ve lo. Asinain kan ruah awk le kan i remh awk ah a ttha ko tiah ka hmuh mi pawl a tlangpi vuak in (linguistic study ning a si lo) a tanglei bantuk hin ka hun ttial ve hna.

1. Kan Ca A Tlau Ahcun Kan Miphun A Tlau Ve Lai

Mun (Mon) miphun hi Kawlram ah miphun pi hmasa le ca ngei hmasa an rak si. An ca a tlau caah an miphun zong a tu an tlau deng cang. AD 1800 hlan Laimi nih tuanbia kan ngei maw? Biadang in: Krihfa kan si hlan ah Laimi nih tuanbia kan ngei maw? Ngei hlah. Zei caah, zei ruangah? Ca kan rak ngeih lo caah. A tu i Laimi tuanbia tiah kan ngeih mi pawl hna hmanh hi Krihfa kan si hnu le ca kan ngeih hnu ah kan ngeihthawk mi a si. Cucaah kan tuanbia cu Krihfa kan sinak in aa thawk mi a si.

‘Chin miphun’ cu United Nations Organization (UNO) nih miphun pakhat an si ve tiah a theihhngalh mi a si (Muko Magazine: December, 1998, cahmai 140). ‘Chin’ ti mi cu ‘Lai’ tinak a si ve ko. ‘Chin’ ti mi miphun chungah ‘Lai’ hi aa tel ve mi a si (Muko Magazine : Dec. 1998, p.142, para. 2). Nihin tiang Laica le Lai miphun kong he pehtlai in ca ka rel tawk ah Laimi upa pawl nih ruahnak hmunkhat te in an ttial cio mi cu a tanglei bantuk in an biaphi a tawinak in ka fun.

Kan miphun cu kan ‘ca’ in kan runven lai i kan fehter lai.
Kan miphun tuanbia, nunphung le phunglam hna a hmunhter tu le hnetter tu cu kan ‘ca’ a si.

Kan miphun tthanchonak ah a biapi bik mi cu kan ‘ca’ a si ti hna hi a si.
Ca kan ngeih hlan ah tuanbia kan ngei lo si kaw atu kan ngeih mi ca hi uico nih a ei tthan sual ahcun kan tuanbia zong a tlau tthan ve lai.


2. Kan Ca Hi Kan Sui Rosung A si

Kan Lairam hi kan si a fak rih. Kan ram sining nih a pek lo caah le kan miphun ningin kan fim rih lo caah a si. Biaknak lei in kan tthangcho ngai ko tiah mi cheu nih an chim. Asinain a hrampi (a muru) taktak kaltak in nomhnak le hnangamnak lawng kan i cawnpiak caah kan tthanchoning hi lung cung i a tla mi thlaici, hram ngei lo in a thi tthan colh mi (Matt.13:20, 21) bantuk lawng kan si. Krihfa sinak le ziaza in tthan lo in mah le duhnak cio ah kan i tthentthek dih i bu tampi ah kan i tthen. Rian kan ttuantti kho ti lo. Ruahnak kan i funtom kho ti lo. Hihi tthancho ka ti hrimhrim lo. Zeicah tiah Krih pum a ttamhtu le Pathian pennak a sertu kan si lo. Bible bia he kan i kalh (Rom. 12:5, 6; 16:17-18; Eph. 4:12).

Cu caah kan ca in Krihfa nunzia le tthanchonak taktak, cawnpiaknak tthattha le Krihfa dirhmun taktak, kan miphun sining le kan ttuanding pawl vialte ca tampi in ttial le chuah a hau. Hitluk caanhar le cozah nih khapmi karlak in kan chuahkhawh mi ca tete hi kan miphun caah rosung a si. Kan chuahmi ca vialte hi cahnah a ttha mi in chuah ding a si. A cheu kan ca chuahmi hna cu Kawlram chung catlap chia bik hman a si tikah a pamtuk. Kumhra hlan ah a zawp ding lawngte an si i kan rosung a thu sual lai. Singapore ah an kan kuat mi Lai cauk pawl hi catlap a chia tuk i mihmai ah kau ngam a si lo. Laica chuahnak ah nihin kan bochan mi hna cu: CACC (Hakha), Lai Baptist Church (Rangoon), Revd J. Siam Lian zung ti bantuk le Krihfa lei i-hruainak zung (Association, District, Synod, etc) pawl an si. Kan cozah nih tawlrelpiak zeihmanh a um lo caah Biaknak lei in kan ttial mi le kan chuah mi kan ca pawl hi kan sui rosung bik an si.


3. Holh (Awcawi le Awchuah) Kan Hmanmi Kong ah

Nihin ah Laimi zapi nih kan hmanbik mi le kan thiambik mi cu “Lai Tlangholh” tiah a min ka pek chom mi hi a si. A ttial ningcang ah “Laitlang Holh” si lo in “Lai Tlang-holh” tu a si. A sullam cu ‘Lai’ aa ti mi pawl kan tlang-holh tinak a si. A tu lio Hakha khuapi (Station) i kan holh cio mi khi a si i Hakha holh taktak zong a si lo, Thantlang lei holh zong a si lo, Zokhua lei holh le Hriphi lei holh zong a si lo. Zophei, Senthang, Lautu, Miram, Zotung, Matu, Mi-e, Thlor le a dangdang vialte nih Laiholh kan holh (kan ti) tikah kan hman bik mi khi a si. Fianternak pakhat hi zohhmanh u sih.

Nawlnak: Cathluan a saudeuh ca ah HIKA hi hmet law tlingte in relding a si.

***

MIPHUNPI NGANDAMNAK

1966 le 1970 hrawng, South East Asia chung i boxing ah a min a thang ngaingaimi Laimi pathum an rak um.

Cu hna cu; 1. Ni Ni 2. Dawla le 3. Hrang Kham an si. Ni Ni cu Kawlmin he aa lawh ca-ah miphun dang nih Laimi ah an ruat lo. Dawla zong cu dollar hei ti lei kap ah ruah deuh asi ca-ah Lai min ah an ruat hawi lo. Hrang Kham timi cu Kawl asi lo a fiang ko. Laimi nih cun Lai min asi cu kan theih. Asinain, miphun dang nih cun Laimi asi kha fiang in an thei lo.

Kawlram min in vulei cung boxing thongh zuamnak ah sui medal an lak tikah ka sianginn kai tti Kawl pawl nih Laimi an si hi thei hna seh, ti cu ka duh. Hi hna hi Laimi an si hih, “tiah va au len awk ah a ttha fawn lo. Asi khawh ahcun tadinca ah an min an hmuh bak khan Laimi an si kha thei colh hna seh, ti kha ka duh deuh.

Cu tikah ka lung chungah a rak chuakmi cu Karen pawl hi an si. Karen nih hin an min cu Karen min, Kawl min, Judah min, Mirang min, Mirang holh sawhsawh asimi Wonderful hei ti bantuk in an duhmi min poh kha an i sak. Asinain an min hmai ah “Saw” a um ruangah khan Karen pa asi, ti kha kan theih colh hna. Min pakhat hram ah “Naw” timi kan hmuh cangka Karen nu asi, ti zong kha kan theih colh ve.

Cathluan a saudeuh ca ah HIKA hi hmet law atangmi rel.

---------
Hngalhternak: Mah ca hi Chinland, Laiforum, Rungcin, Metkhuabo le Bawinu Biaruahnak hna ah 4 MAR 2009 ah a thlahmi a si.

***

LAIMI le ORPHANAGE MINISTRY

Source: Laiforum Mail
Posted: 16 MAR 2009

Dear Laiforum unau vialte hna,

Kawlram in kut kan tlaih hna.

Laiforum ah orphanage ministry he pehtlai in zawn nan ruahnak tampi nan van tialmi ka hmuh tikah nan cungah lunglomhnak tampi ka ngei. PT le laimi nan dawtnak a langhter. Pu/Tv. Van Biak Thang nih Chinland Guardian (15 Macrh, 2009) ah a van tialning ah laimi nih tuahmi ngaktah/hngakchia zohkhnehnak 50 tluk cu Cozah nih an kharpiak hna tiah a ti. Ramchung ummi nih thawngtheih kan i harh caah, a kan lauter, kan thin a kan phanter chinchin ve. Nan thlacamnak tampi kan herh taktak.

Mah le mah introduce hmasa hnu ah hi kong he pehtlai in ka ruahnak tlawmte in van tial ka duh ve. Dr. C. K. Hrang Tiam (Benny pa) ka si i, Yangon MEGST (Evangelical School) ah Theology department Head le Director - Post Graduate Studies (M.Th. D.Min.) tuan pahin hngakchia zohkhenhnak cu kum 2007 in kan thawk ve.

Atulio orphanage thawngpang he pehtlai in, hitin van tial ka duh. Dr. Siam Lian nih kan hnulei ah khan a phungchimnak ah hitin a chim i ka lung a ka ton ngai te, "Ngaktah cawmkennak hi Pathian nih a duhmi le thlua a chuahmi rian a si. Cucaah, kan khuami (Zaangtlang) cu hi riantuannak hi tuah cio dingin ka forhfial hna...Asi na belte in Khrihfabu (Church) nih hi riantuannak hi nan kan theihthiampiak lo caah mit kan aupi in, tha kan pe u law, kan dirkamh deuh uh" tiah a ti.

Si, hi bantuk riantuannak cu Pathian nih a duhmi le thlua a chuahmi a si taktak ko. Asinain, hihi Pathian rian a si caah kan i ralrin a herhmi tampi a um. Cinghngia (fox) lak a tlawngmi tuu (sheep) bantuk kan si hi kan philh lo a tha. Cun, thlarau tlau tlaihnak (zumlotu hna zumtu sernak hmun) hmun a si caah kan Cozah nih a rem ziar lomi a si zong kan theih a hau. Rul bantuk in kan fim i thuro bantuk in kan nun a nem zong a herh. Kan duhlo-kan huatmi thil le, kan thintawinak zawn zongah a herh ahcun kan i sumthiam a herh.

Thawngpang ka theih khawhtawk ah, atu lio kan boruak/sining (problem) ai thawknak hi kanmah ngaktah zohkhnehtu hna daithlan le tlamtlinlonak in ai thawkmi si dawh a si. Point tete in ka vantial lai.

1. Orphanage ministry hi sipuazi i a hmang tawk rak um dawh kan si. Orphanage pakhat cu ralkap le police nih an va hlathlai lio hna ah hngakchia pakhat nih piat (onion) a cheu kha meh ah an rak i meh kha an hmuh. A tuahtu pa nih le cellphone he um i, bawi ngaingai bantuk in a um an ti i, an mit a kem ngaite an ti.

2. Nungak no tete zuatnak hmun (the place of Child exploitation) ah an kan hmuhpiak: Atu lio kan sining ai thawknak pakhat rih cu mah cawmmi ngaktah chung in nungak 5-6 ai chiahmi hna um dawh kan si. Cucu, mizei Cozah poah nih an huat tukmi child exploitation phunkhat a si ve ko. Kan hnulei teah ka hawipa pakhat nih "Nan nih cu hngakchia tlawmte lawng zohkhneh ko hna uh mu. Hngakchia tampi ngeih hi nungak tampi ngeihnak sidawh asi ko hih" tiah capo biatak in a ka ti. Ruah setset tikah ningzak thil a si taktak ko. Cucaah, hmailei le bang ahcun nu (nu hmei maw, nu nawlngeihnak tamnak hmun) nih tuahmi deuh poah ah nu-hngakchia deuh zohkhenh le, pa (pa hmei (or) pa tavuan lakmi) tuahmi ah pa hngakchia deuh zohkhenh ah a thacem zong a si kho men. Zumlotu mithmuh ah thlankhur a liam deng cangmi putar pipi nih virgin i zuatnak hmun ah hmuhpiak mi a lo cang. Siangpahrang David a thih lai i virgin nungak note a taksa lumh tuah an fial bantuk phun hna lawh sual a fawi.

3. Abortion (Nau rawknak hmun) hmun ah hmuhpiak kan si hoi: Atu lio kan sining ai thawknak pakhat rih cu nungak no tete ngeihnak hmun lawng silo in naurawknak hmun ah hmuh kan si hoi. Naupawi ruangah naurawknak maw, asilo ah, a thli te i i tlunternak hmun ah hmuh kan si caah Acozah chimlo, mah le mah hmanh lungtlin a har ngaingai ko. Ngaktah hna mitthli hnawttu silo in an mitthli a chaptu a simi kan tam chin lengmang ko rua. Kan hnu ah ngaktah in a chuakmi nu a thitu pa cu hitin ka capoh. "Nang cu, nan nu an hliamh manhlo i a tha ngai ko cuh" tiah ka ti i a ka lehmi cu "Theihlo a si ko" tiah a ti. Ngaktah ministry in a chuakmi a thila (Married) tu tampi zong an lung a hring ngai ko cang rua.

Cucaah, hi rian kan tuannak ah cinghngia lak tuu kan si hi thei buin, ralring le Pathian mithmai zoh tein tuan le zohkhneh i zuam ko hna u sih. Zisuh nih a zultu hna cu, nan dinfelnak nih Farasi mi hna dinfelnak cu a lonhawk a si ati bantuk in kan pawngkam zumlotu hna nih kutdong in an kan sawhkhawh mi kan silonak lai van tialmi a si. Hi ca hi, a chungmi (Hngakchia zohkhenh vemi) bantuk in tialmi a si caah ahohmanh sawh hnawh mi ka ngei lo.

Ralrin kan thaimnak caah,

Dr. C. K. Hrang Tiam / Benny Pa

Yangon.

***