Lai Khawt: Congnak puan hrawhmi a si maw?

LAI KHAWT: CONGNAK PUAN HRAWHMI A SI MAW? Tukar hawng cu Laikhawt kong chimrel ngai a si. Mah le ruahning cio ti a si ca ah ka hun chim ve. Sau nawn lawlaw in ka chim lai.   Kei hi Laithil kongkau ah ka cham bau ngai. Laithuam min hmanh ka thei dih lo. Miphun ka dawtlo cu a si hrim lo. Conlo/canlo timi zong hi a thil le a min ka hliah lo. Lai pupa chan Lai hnipuan ka theihmi cu pa hrukmi ah biar le puanrang (alai fang ah atung zulh in anak tenhmi. Avang lei cu tenhmi a um lo) an si. Hi puan hi kanmah holh in a min "Thangraku" kan ti. Cun lupawng a si rih. Lupawng tling taktak cu dongkua a tling ti a si. Capo zong in chim ttheumi cu hlan Lai pa nih Kankaw ah lupawng ca ah thilthan a cawk ti a si. Dongkua a tling deuh rua lo, tawite a bau rua. Lai pa nihcun "Lu cung paw hma Khongpawng dongkua ma tling bu, cite nga-se' (cuaitan tinak) chap pa" tiah a hal, ti a si.  Pa nih hrukmi angki a um ka thei lo. An ihruk ka hmu bal lo. Hitin pa hruk mi angki kan ngeih lo ca ah Laikhawt hi a chuak i cucu kan buaimi hi a si ko. Nu hrukmi ah hnittial (asen) le Bakaw timi (muici sen in a ttial) angki an ihruk pin ah atu congnak puan hi an i aih chih. Nu nih an tai i an i thuamhmi tthi thluanpi zong a um.   Chim hmasabik ka duhmi cu "hnipuan le kan ifenh-aih ning hi a biapi tuk" ti hi a si. Chim duhmi cu hnipuan kan ni fenh-aih mi nih kan thinlung le nunning zong a kan mersan khawh ngai. Thilpuan ttha aa hruk pengmi cu an thianghlim deuh, an thinlung a sang deuh kan ti ko lai. Zeitipoah in thilpuan a hmang sawhsawh mi cu kan hnawm deuh ve ko. Kan thinlung zong a vaivuan deuh ve ko. Tahchunhnak ah hlan lio cowboy uniform an timi luchin, kedan le hnipuan hna vun ihruk-aih ahcun thinlung phundang in ngeih a si. Nungak tlangval zong nih latest model hnipuan pawl vun ihruk-aih ahcun an thinlung aa phun dang deuh. Anmah lawng si lo in midang thinlung hrimhrim zong aa phundang ko. Pastor le Krifa upa hna nih biakinn chung ah hnipuan an hmanmi le an ihruk-aih ning zong nih khin anmah lawng si lo in mipi thinlung tiang a mersan ko. Cu bantuk tthiamtthiam in Lai thilthuam siseh, Lai thilthuam he aa lo in ser/tuah mi hnipuan hna zong nih kan thinlung a kan sersiam ve. Abik in Laimi kan sinak le kan pupa nih an kan rohmi hnipuan kan ihruk-aihning zong a kan theihter. Kan miphun dawtnak le tlaihchannak thinlung zong a kan ngeihter.   Atu lio suit (Khawt le Tawhrolh sau) timi khi vawleicung mi vialte nih hman dih cio mi (universal dress) a si tiah ka ruah. Ramkip cio nih mah le ram zapi zaran nih hruk-aih mi ngeih cio a si. Tahchunhnak ah Kawlram ahcun hni (nu he pa he) a si. India ah angki fual (nu he pa he) a si ve. Mirang ram ah tawhrolh sau (nu he pa he) a si ve. Kawlmi kan huat hna ca ah le kan miphun kan dawt ca ah Kawl tuahmi an hnipuan hni (lung-zi) kan hmang lai lo ti le tawhrolh sau Mirang hnipuan a si ca ah kan hmang lai ti bantuk ruahnak hna hi practical ah zapi zaran ca ah a si kho lo mi a si.   A ngaingai ti ah, Laiphung le thilri kan ttanh tiah biar kaih a ttha ti maw? Puanrang a lai ah anak in tlangkhat te lawng ttialmi he chuah a ttha ti maw? Nu thilthuam lehlam cu a vaa dawh ngai ko ca ah chim awk um lo. Atu i tawhrolh sau kan hmanbik mi zong hi Lai tuahmi  origin a si lo. Mirang a silo ah midang tuahcia mi kan ilak tthiamtthiam ko.   Hlan thilthuam pawl hi a kil tu in kilven awk a si. Hlan pupa chan i an rak hman mi la siseh, sii an rak hmanmi siseh, an tahning le an ttialning siseh. Hi vialte hi tthate in Lai Nunphung kilvengtu buu nih ngeih/chiah awk a si. A a ti kho deuh nih pumpak le chungkhar level zong in ingeih le ichiah ttha hrimhrim a si. --- Asau pah i tling tein HIKA hin relding a si. ------------------------------ "Serve with gladness"

Laimi kan Thawhkehnak le Nihin kan Dirhmun

Cattialtu: Pu Lian Cin Dotkhatnak Biahmaithi Zeizong vialte hi tuanbia chung ah an um dih. Tuanbia in aa hlip phuak khomi a um lo. Tuanbia nih thiltha le thilchia, thildik le thildik lo, a kan chimh. Tuanbia nih nifa kan nunnak ah siseh, hmailei kan nunnak caah siseh lam a kan hmuhsak. Cu caah mifim mi nih tuanbia cu an dothlat i a tha lomi kha hrial an izuam long siloin a thami kha thachin seh tiah sersiam le thancho ter an izuam. Laimi zong nih kan tuanbia pakhat ah aa tel ve mi kan pupa thawhkehnak le khua le ram an rak tuknak an rak sernak hi hlathlai in kan miphun kan itheihthiamnak ca le kan miphun lungkhat thinkhat in kan thutdir khawhnak caah chimrel hi kan herh ve. Kan pupa hna chan ah catial an rak thiam lo tik ah kan tuanbia hi kan pupa hna nih ca in chiahmi a rak um lo. Sihmahsehlaw tuchan ah upa cheukhat hna nih an theihkhawh tawk le an hlathlai khawh tawk ca in an kan chiah piak. Hi tuanbia ca hna cu Sianginn i tuahmi Research paper bantuk in ( biahalnak le fianternak phun in ) tuah mi a si lo tik ah pakhat le pakhat an theihning le an tialning hi aa dannak le aa kalhnak tete a um tawn. A tu ah keimah zong nih kan pupa hna khua le ram an tlaknak, an kan hrinsornak kong chim kaa tinh tikah hin midang theihning he a khat lomi a um len ko lai. Keimah nih a dik bik tiin ka zumhmi ka chimrel mi a si ti kha theihter kan duh hmasa hna. Hi biatlang hi a kau tukmi a si ve tik ah sml 2 chung ah hin tling ngai in chimrel khawh a si lai lo. Cucaah ka duhnak zawn tete in ka vun langh ter lai. A biapi mi cu hi cawnpiaknak a dih tik ah mino hna nih, Laimi hi apehtlaimi long te kan si nak le, khat le khat ihrial awk a tha lo mi, ithlei awk a tha lomi kan si zia le peng le tlang timi lungput hi a dik lo mi, icawn awk a si lo mi, a si zia kha zaangdam ngai in nan lungchung ah nan riah ter khawh ding kha ka saduhthah mi cu a si. 2. Lairam kan phak hlan kan tuanbia tawi Laimi Lairam kan phak hlan ah, kan pupa min, kan khuamin, kan lothawh kan thingphurh, kan holh, kan inn kan lo, kan vawkte an arte, kan thil kan thuam tibantuk hi zeiset a si ti hngalh khawh a si lo. A si nain Lairam kan um hlan kan rak thutdirnak hmun le hma hi fiang ngai in theih khawh an si. Laimi cu Tuluk ram Tibet in a ra mi Tibeto-Burman timi kan si i Tibeto-Burman chung ah Assam-Burman timi phu ah aa telmi kan si. Cu Assam-Burman phu ah cun miphun 6, ( Chin , Thet, Burman , Kachin, Naga le Lolo ) kan um i hi miphun 6 hna lak ah Laimi hi Kawlram ah a rak lut hmasa bik kan rak si. Tibet in Kawlram ah kan rak luh tik ah Hukong thlangkar hrawng kan rak phak hi AD 400 hrawng a si tiin theih a si. Cun Kawlram nitlak-chaklei kap in kan rak lut i Chindwin tiva kam hrawng, Monywa khua chaklei, Cun Chindwin le Irrawaddy tiva karlak um mi Shew Bo khua hrawnghrang, ah kan rak um. A tu Sagaing khua hmun khi " Chin Suh " an rak ti i a sullam cu Laimi an ipumhnak hmun ti nak a si. 1971 kum ah Thilhlun kawlmi pawl nih Monywa khuachak ah Zenthawl kuai le Belkuai an hmuh i cucu Laimi long hmanmi a si zia kha an fian ter. Cu thilri hna cu Carbon 13 in an zoh tikah AD 800 lio thil a si tiin an hmuh. Cucu Laimi kan rak umnak a feh ter fawn. Laimi Kawlram kan rak luh hlan ah hin Kawlram nichuah chaklei kap hin Pyo le Mon hi an rak lut chung cang. Pyo nih Irrawaddy nichuahlei kap hmum hma khi Shan ram tiang in an rak luah cang. Mon nih Kawlram nichuah thlanglei kap vial te an rak hum hak chung ve tikah Laimi hi Chindwin tiva pawng, Irrawaddy nitlaklei kap long an rak conak a si. Cun Laimi cu duhsah tein nitlak lei le thlanglei ah kan ithial hna i thlanglei ah Pakokku, Thilin, Tazet, in Hinthada timi tiang, cun cheukhat Pokpa tlang hrawnghrang Laimi khua kan rak sa hna. Cucu Asho Chin an si i nihin ni tiang an um rih. Tampi cu Kawl ah a cangmi zong an um hna. Hi bantuk in Laimi Kawlrawn kan rak phak i khua kan sak nak hi kum zabu 7 hrawng a si tiin tuak a si i kum zabu 14 tiang Kawlrawn ah khua kan sa hna tiin tuakning a si. Thet hi Laimi hnu ah Kawlram an rak lut i Irrawaddy tiva chaklei kap in Manipur ram tiang an itlai. Sihmanhsehlaw, Thet hnu in Kawlram ah a rak lut mi Kawl pawl (Burman) nih an pon chuah hna i Manipur, Sagaing, Rakhaing, Kachin ram tibantuk in an ithekthai dih hnu ah an miphun tiang a lo tlau dih. Laimi kong hi Pagan lungca ah tial a rak si cang. Pagan uknak hi AD 1044 in 1287 tiang a si. Cu lio caan ah Laimi le Kawlmi an ramri cu Monywa khuachak meng 21 a hlat nak i a ummi Alung an timi khua khi a rak si. A sullam cu Laimi le Kawlmi hi innpa chakthlang bantuk in khua an rak sa hna i Kawl nih Laimi hi an rak uk bal hna lo tihi a fian ter. --- Azapi HIKA hin relding. ------------------------------ "Serve with gladness"